(3 april 2023)
Jaarrond zijn er altijd wel paddenstoelen te zien. En dat geldt helemaal voor meerjarige houtzwammen. Eén van de meest opvallende is de echte tonderzwam. Deze heeft een hoed die wel een halve meter breed kan worden bij een dikte tot 30 cm. De bovenzijde is gewelfd en de onderzijde is vlak. Als je naar de onderkant kijkt, zie je kleine gaatjes (poriën). In het voorjaar laat de paddenstoel uit deze kleine buisjes de sporen vallen. Echte tonderzwammen kunnen wel dertig jaar oud worden.
Naast de echte tonderzwam heb je in Nederland de platte tonderzwam en de dikrandtonderzwam. Die horen tot een ander geslacht. Er zijn nog veel meer soorten houtzwammen waarmee je de echte tonderzwam zou kunnen verwarren. Het beeld van tonderzwammen op een dode staande beuk is heel karakteristiek.
De tonderzwam parasiteert op verzwakte loofbomen zoals beuk, berk en populier. Als de boom dood is, leeft de zwam door op het dode hout. In de jaren ’70 was de echte tonderzwam een zeldzame verschijning. De laatste decennia neemt het aantal echte tonderzwammen in onze bossen toe. Dat komt vooral omdat er steeds meer stervende beuken mogen blijven staan en er steeds minder dood hout wordt opgeruimd.
Meer echte tonderzwammen betekent ook: meer insecten die daarop leven. In 2006 werd hiernaar veldonderzoek gedaan. In de onderzochte tonderzwammen werden tientallen soorten zwam-etende insecten en hun natuurlijke vijanden gevonden. Er is zelfs een kever die zich uitsluitend op echte tonderzwam ontwikkelt.
Tonderzwammen zijn al millennialang van betekenis voor de mens. Hierbij denken we natuurlijk als eerste aan het gebruik als ‘tondel’. Deze wordt gemaakt van de zachte viltachtige kern van de zwam. Met de tondel en een vonk (bijvoorbeeld door het tegen elkaar slaan van vuursteen) kun je een eerste vlammetje van een vuur maken. IJsmummie Ötzi die in 1991 werd ontdekt, had 5000 jaar geleden al een tonderzwam op zak. Ook hebben tonderzwammen medicinale eigenschappen. Van de pluizige kern werd verbandmateriaal gemaakt. Tonderzwammen werden ook als vervanging van leer gebruikt. Eetbaar zijn ze niet.
Vandaag de dag wordt het ‘oogsten’ van tonderzwammen gezien als stropen. Soms worden ze massaal van bomen gehakt of gezaagd. Ze zouden dan verkocht worden om verwerkt te worden tot medicijnen.
Hier lees je waarom ik elke dag een soort plaats.
𝘉𝘳𝘰𝘯𝘯𝘦𝘯: 𝘞𝘪𝘬𝘪𝘱𝘦𝘥𝘪𝘢, 𝘯𝘢𝘵𝘶𝘶𝘳𝘱𝘶𝘯𝘵.𝘣𝘦, 𝘸𝘶𝘳.𝘯𝘭, 𝘢𝘭𝘭𝘦𝘴𝘰𝘷𝘦𝘳𝘱𝘢𝘥𝘥𝘦𝘯𝘴𝘵𝘰𝘦𝘭𝘦𝘯.𝘯𝘭
Ineke Bams 