Auteur: Ineke Bams

(23 maart 2023)

Een van de kleine witbloeiende plantjes die je nu ziet, is het eenjarige kleine veldkers. Net zoals vroegeling is het een soort uit de kruisbloemenfamilie. Dat wil zeggen: de bloemen hebben vier kroonblaadjes in een kruisvorm en vier kelkblaadjes en de vrucht wordt een hauw (langwerpig) of hauwtje (ovaal tot rond) genoemd. Deze vrucht springt open met twee kleppen.
Bij het geslacht Veldkers zijn de bloemen wit, lila of paarsroze. De vruchten zijn sterk afgeplat. Als de zaden rijp zijn, rollen de kleppen naar boven toe op. Dat gebeurt met enige kracht en zo worden de zaden de wereld in geslingerd. Je kunt dit ook zien als je zachtjes tegen een rijpe hauw aan tikt.

Tegen de winter zijn de zaadjes van de kleine veldkers al ontkiemd. Je ziet dan de kleine bladrozetten met geveerde blaadjes al. Soms zijn er rond de jaarwisseling al bloemen aanwezig. Later wordt het rozet groter en komen meerdere bloeistengels tevoorschijn. Aan deze stengels kunnen een tot vier bladeren zitten. De bloemetjes zijn klein en wit. De plant doet aan zelfbestuiving. Kenmerkend is dat de 2 cm lange hauwen boven de bloemen uitsteken.

In de zomer kan er nog een generatie zijn, maar dan blijven de rozetjes klein. Soms zijn de plantjes paars aangelopen.
Kleine veldkers komt algemeen voor. Op plekken waar onkruidbestrijdingsmiddelen (herbiciden) gebruikt zijn, is kleine veldkers vaak een van de eerste plantjes die weer verschijnt. Ook schoffelen zorgt voor extra veel exemplaren. De zaden zijn lang kiemkrachtig, op z’n minst vijf jaar. Afhankelijk van de standplaats en het jaargetijde worden de planten 5 tot 30 cm hoog. Je vindt ze bloeiend van maart tot juni.

Kleine veldkers (blad en bloemen) is voor mensen eetbaar. Het bevat veel vitamine C, dus waardevol in de winter. Het smaakt peperig, vergelijkbaar met tuinkers (als je de blaadjes kneust, ruik je dat direct). Je kunt het toevoegen aan salades of kruidenboter en gebruiken als garnering. Uiteraard pluk je ze niet op plekken waar gif gebruikt is!

De ene kleine veldkers is de andere niet. Naast de soort kleine veldkers worden steeds vaker twee exotische vergelijkbare eenjarige veldkerssoorten gevonden: de Nieuw-Zeelandse veldkers en Aziatische veldkers . De laatste is waarschijnlijk meegekomen met containerplanten. Bij deze soort die je o.a. bij tuincentra ziet, ontbreekt het bladrozet. Deze soort bloeit eerder: al vanaf september (tot in april). Bij de Nieuw-Zeelandse zijn de stengels onbebladerd en zijn de stengels liggend tot opstijgend. Deze wordt wel gevonden in stenige tuinen.

Hier lees je waarom ik elke dag een soort plaats.

𝘉𝘳𝘰𝘯𝘯𝘦𝘯: 𝘷𝘦𝘳𝘴𝘱𝘳𝘦𝘪𝘥𝘪𝘯𝘨𝘴𝘢𝘵𝘭𝘢𝘴.𝘯𝘭, 𝘕𝘦𝘥𝘦𝘳𝘭𝘢𝘯𝘥𝘴𝘦 𝘖𝘦𝘤𝘰𝘭𝘰𝘨𝘪𝘴𝘤𝘩𝘦 𝘍𝘭𝘰𝘳𝘢, 𝘏𝘦𝘶𝘬𝘦𝘭𝘴’ 𝘍𝘭𝘰𝘳𝘢 𝘷𝘢𝘯 𝘕𝘦𝘥𝘦𝘳𝘭𝘢𝘯𝘥, 𝘰𝘰𝘨𝘴𝘵𝘦𝘯𝘻𝘰𝘯𝘥𝘦𝘳𝘻𝘢𝘢𝘪𝘦𝘯.𝘯𝘭, 𝘕𝘢𝘵𝘶𝘳𝘦 𝘛𝘰𝘥𝘢𝘺

(22 maart 2023)

Het oppervlak van onze planeet is voor 70% bedekt met water en al het leven op aarde is afhankelijk van water. Om het belang van (schoon) water te onderstrepen werd 22 maart in 1992 door de Verenigde Naties uitgeroepen tot Wereld Water Dag. Ook in Nederland worden rondom deze datum verschillende activiteiten georganiseerd waaronder het schoonmaken van stukken rivier.

Water wordt niet alleen bevolkt door allerlei planten en dieren, maar ook door eencellige micro-organismen (microben). Als we het hebben over biodiversiteit moeten we bijvoorbeeld bacteriën niet vergeten. Er bestaan bacteriën die ziekmakend zijn. Maar de meeste bacteriën zijn niet schadelijk; ze zijn juist onmisbaar voor het leven op aarde en onontbeerlijk voor de gezondheid van plant, dier en mens. Bacteriën in water kunnen bijvoorbeeld olieverontreiniging opruimen.

Soms zie je op water een olieachtig laagje, met allerlei kleuren. Als je het aanraakt en het breekt in hoekige stukken, dan is het geen olie maar een vliesje waarin ijzerbacteriën zitten, dus een natuurlijk verschijnsel. (Als het laagje na verstoren weer snel samenvloeit, dan heb je wel te maken met olie.)

IJzerbacteriën vind je in water dat veel opgeloste ijzer bevat. Vaak gaat het om kwelwater dat vanuit de ondergrond opwelt. Als het water aan het oppervlak komt, komt het in contact met zuurstof in de lucht en gaat het oxideren (‘roesten’). Je ziet dit aan de bruine kleur van de waterbodem. Het opgeloste ijzer kan zich ook binden aan fosfaten in het water. Dan ontstaan er onoplosbare ijzerverbindingen, een bruine drab. De ijzerbacteriën spelen een rol bij de oxidatie van ijzer.

Daarom even een stukje scheikunde. IJzer (Fe) kan in twee verschillende opgeloste vormen voorkomen: tweewaardig ijzer (Fe²⁺) en driewaardig ijzer (Fe³⁺). IJzerbacteriën zetten het tweewaardige ijzer om in het driewaardige en halen daar hun energie uit. Het driewaardige ijzer is de vorm die zich aan fosfaat bindt.

In kwelgebieden vind je bijzondere planten die profiteren van de mineraalrijke en fosfaatarme omstandigheden (het fosfaat is immers gebonden aan het ijzer). Ook profiteren veel organismen in de winter ervan dat het uittredende kwelwater zo’n 10 graden is en niet bevriest.

Hier lees je waarom ik elke dag een soort plaats.

𝘉𝘳𝘰𝘯𝘯𝘦𝘯: 𝘞𝘪𝘬𝘪𝘱𝘦𝘥𝘪𝘢, 𝘣𝘰𝘴𝘸𝘢𝘤𝘩𝘵𝘦𝘳𝘴𝘣𝘭𝘰𝘨 𝘚𝘵𝘢𝘢𝘵𝘴𝘣𝘰𝘴𝘣𝘦𝘩𝘦𝘦𝘳, 𝘮𝘪𝘤𝘳𝘰𝘱𝘪𝘢.𝘯𝘭

(21 maart 2023)

We horen nu dagelijks aan weerszijden van ons huis de vinkenslag: de laatste tonen aan het einde van het korte liedje van de vink. Hier kun je de zang horen, samen met de verschillende roepen van de vink. Overigens zingen vinken in dialecten. In Vlaanderen klinkt de vinkenslag als ‘suskewiet’ en zo wordt de vogel daar dan ook wel genoemd. Vinken leren hun zang van hun vader of van andere ‘leermeesters’. Ze kunnen twee tot drie liedjes leren, in verschillende variaties. Vinken kunnen ook liedjes leren van andere vinkachtigen zoals kanaries.

De vink is een heel algemene zangvogel. Het mannetje is, zeker in broedkleed, makkelijk herkenbaar met zijn grijsblauwe petje, roestrode borst en twee witte vleugelstrepen. Het vrouwtje is fletser en bruiner. Ze lijkt wel wat op een vrouwtje huismus, maar die heeft geen twee witte vleugelstrepen.

Aan de korte stevige snavel kun je zien dat vinken zaadeters zijn. In het najaar eten ze graag beukennootjes. Vandaar dat de vink ook wel boekvink (beukvink) wordt genoemd. In de tuin eten ze rond de voedertafel vooral de zaadjes die andere vogels morsen. Verder eten ze bladknoppen en in het broedseizoen eiwitrijke insecten. Andere bekende vinkachtigen zijn appelvink, goudvink, putter, groenling, keep en sijs.

De vink is in Nederland een talrijke broedvogel, met 400.000-500.000 broedpaar. De broedvogels zijn grotendeels standvogels. In bomen en struiken maken ze een nest van mos en gras dat ze afkleden met dierenhaar en veren. Vinken leven in bossen, parken en tuinen. Ze hebben een voorkeur voor plekken met oude bomen. De meeste vinken komen voor in het midden, oosten en zuidoosten van ons land. In de winter vind je vinken vaak in groepen met andere vinkachtigen en gorzen.
Daarnaast zijn vinken trekvogels. In de winter verblijven er 1 à 2 miljoen vinken in ons land. In najaar en voorjaar trekken meer dan een miljoen vinken door ons land, van en naar hun broedgebieden in Noord-Europa.

Vinken werden eeuwenlang gevangen om ze op te eten of om ze te houden als zangvogel. Het vangen van vinken gebeurde op een zogenaamde vinkenbaan die je vooral op de buitenplaatsen in de Hollandse duinstreek aantrof. In 1912 werd het vangen van vinken voor culinaire doeleinden verboden. Pas sinds 2003 mogen vinken alleen nog gevangen worden om ze te ringen. Wel worden er nog altijd vinken gehouden en wordt ermee gefokt. En nog steeds, m.n. in West- en Oost-Vlaanderen, worden zangwedstrijden met vinken gehouden. In de 18e en 19e eeuw werden vinken blind gemaakt, omdat men het idee had dat blinde vogels beter zongen. In 1921 werd dat verboden.

Hier lees je waarom ik elke dag een soort plaats.

Bronnen: Wikipedia, Vogelbescherming, natuurpunt.be

(20 maart 2023)

De afgelopen dagen speurde ik onze tuin af, op zoek naar de eerste hommels. Het viel me nog tegen. Soms zag ik er één vliegen, maar dan kan ik niet zien om welke soort het ging. Maar dit weekend zag ik er dan eindelijk één op de Kaukasische smeerwortel die ik heb kunnen fotograferen (foto bovenaan). Het bleek een akkerhommel te zijn, een heel algemene soort. Ook in onze tuin zien we deze hommel volop, van maart tot eind oktober (andere foto’s).

Het borststuk en kontje van de akkerhommel zijn oranjebruin. De rest van het lijf is in West-Nederland min of meer zwart en in Oost-Nederland gelig-grijs. Ook kun je allerlei tussenvormen tegenkomen. Een vergelijkbare hommel die ook algemeen in tuinen voorkomt, is de boomhommel. Maar die heeft een wit kontje.

Hommels horen tot de familie van bijen en hommels. Het zijn sociale insecten. Net zoals de honingbij en de sociale wespen leven ze in kolonies met een koningin. Een volgroeide kolonie van akkerhommels bestaat uit 60-200 werksters.

De koningin start in het voorjaar met het maken van een nieuw nest. Bij de akkerhommel kan dat onder de grond zijn, in een verlaten muizenhol. Maar ook bovengronds in een vogelnest, composthoop of onder mos of een graspol. De koningin eet nectar van vroege voorjaarsbloeiers en verzamelt stuifmeel voor de larven. Voor het nest maakt ze vooral gebruik van mos. En verder legt ze zich toe op het leggen van eitjes.

De koningin kun je vanaf begin maart tot in mei zien vliegen; de werksters van begin met tot half oktober. De jonge koninginnen en de mannetjes vliegen van half augustus tot eind oktober rond. In oktober sterven alle hommels, behalve de jonge bevruchte koninginnen.

Akkerhommels halen stuifmeel voor de larven en nectar voor henzelf bij allerlei soorten planten. Distels, smeerwortel en heide zijn favoriet. Het stuifmeel nemen ze mee in klompjes aan hun achterpoten. Hommels zijn belangrijke bestuivers.

Akkerhommels worden geparasiteerd door de gewone koekoekshommel. De vrouwtjes (koninginnen) van deze soort sluipen het nest binnen, doden de akkerhommelkoningin en leggen hun eitjes in het akkerhommelnest. De werksters van de akkerhommel verzorgen vervolgens de larven van de koekoekshommel. Koekoekshommels lijken op de soort waar ze op parasiteren.

Hier lees je waarom ik elke dag een soort plaats.

𝘉𝘳𝘰𝘯𝘯𝘦𝘯: 𝘞𝘪𝘬𝘪𝘱𝘦𝘥𝘪𝘢, 𝘌𝘐𝘚 𝘒𝘦𝘯𝘯𝘪𝘴𝘤𝘦𝘯𝘵𝘳𝘶𝘮, 𝘕𝘢𝘵𝘶𝘳𝘢𝘭𝘪𝘴

(19 maart 2023)

RAVON organiseert van 17 tot en met 26 maart de Landelijke Kikkerdriltelling.  Je kunt kikkerdril zoeken in je eigen tuinvijver, maar ook buiten je tuin in een sloot, plas, vijver of poel. Het gaat hierbij om kikkerdril van de bruine kikker, want groene kikkers zijn nog niet zo ver. Hier vind je hoe het tellen gaat.

Ik heb zelf geen foto van de bruine kikker, dus ik heb er één geleend van PublicDomainPictures via Pixabay. Het kikkerdril heb ik een jaar geleden gefotografeerd in een kleiput in het Jammerdal bij Venlo. De kikkervisjes zijn van mei 2017 uit het Bunderbos in Zuid-Limburg. Bruine kikkers komen door heel Nederland voor, ook in de stad.

De bruine kikker is een kikker met een stompe snuit. De bruine kleur is variabel. De kleur verandert in de voortplantingstijd. Kenmerkend is de grote donkerbruine driehoekige vlek die vanaf de neusgaten over het oog naar de voorpoot loopt. Op die vlek zit ook het trommelvlies (ongeveer net zo groot als het oog). Mannetjes worden 10 cm lang, vrouwtjes 11 cm.

De bruine kikker zou verward kunnen worden met de heikikker. Die is kleiner, heeft een spitse snuit en de grootte van het trommelvlies is kleiner dan de grootte van het oog.

Bruine kikkers hebben de winter doorgebracht op beschutte vorstvrije plekken of in het water. Als het voorjaar aanbreekt, zoeken de mannetjes als eerste het water op. Daar lokken ze met hun gekwaak de vrouwtjes. Hier hoor en zie je het concert van de bruine kikker. Bruine kikkers hebben geen uitwendige kaakblaas (zoals groene kikkers hebben). Daardoor draagt het geluid minder ver.

De vrouwtjes zetten ’s nachts de eierklompen in ondiep water af. Een eierklomp bestaat uit 700-4500 eitjes. Na 1 à 2 weken komen de eitjes uit (bij koud weer later). Kikkervisjes eten vooral algen. Volwassen kikkers gaan ’s nachts op jacht en eten allerlei ongewervelde dieren.

De bruine kikker heeft veel vijanden. De kikkervisjes worden bijvoorbeeld gegeten door kleine watersalamanders. Volwassen dieren door wel twintig soorten vogels en daarnaast ook door bunzing, vos en das. Verder staan ze op het menu van grote roofvissen en van de ringslang.

Je kunt in deze tijd van het jaar ook sterrenschot (heksensnot) tegenkomen. Een predator heeft dan een zwangere vrouwtjeskikker of -pad gegeten. In de maag zwelt de eierklomp op. En vervolgens braakt de predator dit uit.

Hier lees je waarom ik elke dag een soort plaats.

𝘉𝘳𝘰𝘯𝘯𝘦𝘯: 𝘕𝘢𝘵𝘶𝘳𝘦 𝘛𝘰𝘥𝘢𝘺, 𝘝𝘦𝘳𝘴𝘱𝘳𝘦𝘪𝘥𝘪𝘯𝘨𝘴𝘢𝘵𝘭𝘢𝘴, 𝘞𝘪𝘬𝘪𝘱𝘦𝘥𝘪𝘢

(18 maart 2023)

Tot onze favoriete planten horen ook de sleutelbloemen. En dan denken we niet aan de bontgekleurde gekweekte soorten, maar aan de drie inheemse: echte sleutelbloem, stengelloze sleutelbloem en gulden sleutelbloem. Onze ‘liefde’ voor sleutelbloemen hangt ook samen met de plekken waar ze groeien; plekken met mooie voorjaarsvegetaties. Voor wie alle drie de soorten vlak bij elkaar wil zien: in maart-april kun je ze zien bloeien in de heemtuinen (o.a. Thijssepark) in Amstelveen. Uiteraard hebben we ze ook alle drie in onze tuin staan.

Sleutelbloemen zijn een van de eerste bloeiers in het voorjaar en vandaar de Latijnse geslachtsnaam ‘Primula’. Wilde sleutelbloemen in onze omgeving hebben allemaal gele bloemen terwijl de soorten uit de bergen wit, roze, violet of blauw zijn. Dat heeft te maken met de voorkeur van de bestuivers. Bij ons zijn dat overwegend bijen, in de bergen vlinders. De naam ‘sleutelbloem’ verwijst naar de vorm van de bloeiwijze die op een sleutelbos lijkt (vooral te zien bij de slanke en gulden sleutelbloem). De plant wordt ook wel Sint-Petruskruid genoemd: Petrus zou als bewaker van de hemel zijn sleutelbos op aarde hebben laten vallen en op die plek groeide de eerste sleutelbloem.

De bladeren van sleutelbloemen staan altijd in een wortelrozet en zijn behaard en zien er een beetje kreukelig uit. De bloemen staan in schermen met vijf tot tien bloemen per scherm. Welke insecten de meest effectieve bestuivers zijn, is niet bekend. Er worden veel verschillende soorten op sleutelbloemen aangetroffen: sachembij, wolzwevers, hommels, zweefvliegen, vlinders, tripsen en allerlei kleine kevertjes. De planten zijn voedselplant voor de uilvlinder en voor een mineervliegje.

Rechtsonder zie je de 𝘨𝘶𝘭𝘥𝘦𝘯 𝘴𝘭𝘦𝘶𝘵𝘦𝘭𝘣𝘭𝘰𝘦𝘮 (ook bekend onder de naam echte sleutelbloem). Dit is een soort van vochtige kalkrijke graslanden. In de gele bloemen zitten oranje vlekken. Links zie je de 𝘴𝘭𝘢𝘯𝘬𝘦 𝘴𝘭𝘦𝘶𝘵𝘦𝘭𝘣𝘭𝘰𝘦𝘮, met bleekgele bloemen. Hij komt van nature op vochtige bodems voor in Zuid-Limburg en het oosten van het land en heeft een voorkeur voor slibrijke bodems. Bij de 𝘴𝘵𝘦𝘯𝘨𝘦𝘭𝘭𝘰𝘻𝘦 𝘴𝘭𝘦𝘶𝘵𝘦𝘭𝘣𝘭𝘰𝘦𝘮, rechtsboven, staan de bloemen in een zittend scherm. Hij komt van nature voor in de duinen en Drenthe. Sleutelbloemen zijn ook aangeplant als stinzenplant op landgoederen, bijvoorbeeld langs de Vecht in Kennemerland. Ook kennen we ze als tuinplant. Ze zijn alle drie zeldzaam.

Hier lees je waarom ik elke dag een soort plaats.

𝘉𝘳𝘰𝘯𝘯𝘦𝘯: 𝘕𝘦𝘥𝘦𝘳𝘭𝘢𝘯𝘥𝘴𝘦 𝘖𝘦𝘤𝘰𝘭𝘰𝘨𝘪𝘴𝘤𝘩𝘦 𝘍𝘭𝘰𝘳𝘢, 𝘞𝘪𝘬𝘪𝘱𝘦𝘥𝘪𝘢, 𝘝𝘦𝘳𝘴𝘱𝘳𝘦𝘪𝘥𝘪𝘯𝘨𝘴𝘢𝘵𝘭𝘢𝘴

(17 maart 2023)

De ijsvogel is een geliefde vogel. Komt dat door zijn kleurrijke verschijning: blauw van boven en oranje van onderen? Of omdat je ze zo weinig ziet? En als je er een ziet, dan is het vaak in een flits. Soms tref je het en zit hij op een laaghangende tak boven het water. Om de een of andere reden ben ik vaak degene die een ijsvogel als eerste ziet. Zo ook vorige week bij de watermolen aan de Buurserbeek in Haaksbergen (zie drie van de foto’s).

IJsvogels broeden vanaf februari-maart. Ze graven tunnels van een halve meter lang in steile oeverwanden langs beken of rivieren (foto bovenaan) of tussen de wortels van omgevallen bomen. Ook mensen helpen soms een handje zoals bij De Ruige Hof in Amsterdam-Zuidoost (foto midden links). Hier kun je tegen betaling ijsvogels kijken en fotograferen). IJsvogels hebben twee legsels per jaar, soms zelfs meer. Zo compenseren ze het soms grote verlies aan ijsvogels in strenge winters.

IJsvogels eten vis en andere waterdieren; daarvoor hebben ze open water nodig. Als het water bevroren is, lukt dat niet. Waarom heten ze dan ijsvogel? In oud-Germaans heten ze eisenvogel, wat ijzervogel betekent. Dat zou dan slaan op de blauwachtige kleur van de rug. Ook heb ik wel gehoord dat het slaat op de ‘ijsblauwe’ kleur van de vogel. Of omdat je ze in de winter aan de rand van een wak kunt zien zitten, loerend naar een prooi.

Bij het jagen duikt de ijsvogel bijna loodrecht op zijn prooi af. Als hij een visje gevangen heeft, schiet hij uit het water omhoog en gaat op een tak zitten. Hij slaat de vis dood tegen de tak voordat hij hem opeet.

IJsvogels zijn in principe standvogels. Soms trekken ze in de winter naar ijsvrije gebieden aan de kust. Mannetjes en vrouwtjes hebben een eigen territorium. Mannetjes graven het nest uit. Bij het baltsen bieden ze het vrouwtje een visje aan. De jongen worden de eerste drie tot vier weken in het nest gevoed. Daarna worden ze nog een paar dagen vlak bij het nest bijgevoerd. Voor het volgende legsel wordt een andere nestgang gebruikt.

In 2020 waren er zo’n 1.250 broedparen. In de winter zijn er maximaal 4.000 exemplaren in ons land. IJsvogels kun je in heel Nederland zien. De meeste broeden in oostelijk Noord-Brabant, Limburg en de Achterhoek, in de duinstreek en langs de grote rivieren.

Hier lees je waarom ik elke dag een soort plaats.

𝘉𝘳𝘰𝘯𝘯𝘦𝘯: 𝘞𝘪𝘬𝘪𝘱𝘦𝘥𝘪𝘢, 𝘝𝘰𝘨𝘦𝘭𝘣𝘦𝘴𝘤𝘩𝘦𝘳𝘮𝘪𝘯𝘨

(16 maart 2023)

Konijnen, wie kent ze niet. Ze zijn vooral actief bij schemering en in de nacht. Overdag kun je wel allerlei sporen tegenkomen: uitwerpselen, graverijen, vraatsporen en loopsporen.

Konijnen horen net zoals hazen tot de familie ‘hazen en konijnen’ (en niet tot de knaagdieren). Officieel heet de soort Europees konijn. Tamme konijnen zijn een ondersoort daarvan.

Konijnen vind je op halfopen terreinen op zandige bodems waarin ze makkelijk holen kunnen graven. Een hol wordt door één familie van maximaal tien leden bewoond. De voortplantingstijd valt globaal in de periode van januari tot in juli. In die tijd heeft een vrouwtje twee tot drie nesten.

Konijnen leven van allerlei plantaardig voedsel. Ze worden wel ‘kleine grazers’ genoemd en hebben een grote invloed op de vegetatie. Door konijnen blijft die laag en het gras kort.

Konijnen zouden dankzij de Romeinen bij ons voorkomen. Het blijkt toch iets genuanceerder te liggen. Vóór de laatste ijstijd kwamen konijnen zuidelijk van de Loire in Frankrijk voor. In de ijstijd trokken de dieren zich terug op het Iberisch schiereiland. Spanje dankt er zelfs zijn naam aan. Toen de Feniciërs in de 11^e eeuw voor Christus daar kwamen, zagen ze dieren die veel leken op de hun bekende klipdassen. Ze noemden daarom dit land ‘i-saphan-im’, het land van de klipdassen. De Romeinen verbasterden dit later tot ‘Hispania’. Diezelfde Romeinen hebben het konijn vervolgens in het grootste deel van het Romeinse Rijk verspreid. In Nederland verscheen het konijn pas in de vroege Middeleeuwen en vanaf die tijd werden ze gehouden voor vlees en bont. Ontsnapte konijnen verspreidden zich vervolgens over alle zandgronden in Nederland.

Zijn konijnen dus eigenlijk exoten? Nee, soorten die voor 1500 in Nederland geïntroduceerd en volledig ingeburgerd zijn, worden als inheems beschouwd. Nog niet zo lang geleden werd het konijn in Nederland als plaag ervaren. Natuurbeschermer Jac. P. Thijsse schreef in 1943 dat konijnen beter uitgeroeid konden worden als je een bloemrijke duinvegetatie wilde hebben. Hier kun je meer lezen over de verspreiding van konijnen over Nederland.

Verschillende virusziektes zorgen sinds de jaren ’50 voor een flinke afname van het aantal konijnen. In 2020 belandde het konijn op de Rode Lijst van bedreigde diersoorten en in april 2022 kondigde de minister een jachtverbod af. En zo kijken we nu ook anders naar konijnen in de duinen dan Thijsse destijds deed. Het verdwijnen van het konijn in combinatie met stikstofneerslag zorgt er namelijk voor dat de vegetatie van de duinen verandert en dat heeft veel gevolgen voor zeldzame planten en dieren die afhankelijk zijn van kort gras en/of de graverij door konijnen. Veel duinbeheerders proberen daarom de konijnenpopulatie in hun gebied weer te herstellen of zetten andere (grotere) grazers in. Begin januari zijn er bijvoorbeeld op Vlieland konijnen afkomstig van de Maasvlakte uitgezet.

Hier lees je waarom ik elke dag een soort plaats.

𝘉𝘳𝘰𝘯𝘯𝘦𝘯: 𝘞𝘪𝘬𝘪𝘱𝘦𝘥𝘪𝘢, 𝘡𝘰𝘰𝘨𝘥𝘪𝘦𝘳𝘷𝘦𝘳𝘦𝘯𝘪𝘨𝘪𝘯𝘨, 𝘥𝘶𝘪𝘯𝘦𝘯𝘦𝘯𝘮𝘦𝘯𝘴𝘦𝘯.𝘯𝘭, 𝘕𝘢𝘵𝘶𝘳𝘦 𝘛𝘰𝘥𝘢𝘺

(15 maart 2023)

Vandaag, de derde woensdag van maart, is het Nationale Boomfeestdag en wordt het Boomfeestseizoen (van oktober tot maart) officieel afgesloten. Boomfeestdag heette eerst Boomplantdag en bestaat al sinds 1957. Begin jaren ’70 deed mijn klas ook mee. We plantten toen bomen en struiken rond de Tijningenplas in Zaltbommel. Ik weet nog dat ik een kardinaalsmuts heb geplant.
Het doel van Stichting Nationale Boomfeestdag is om kinderen (vanaf 9 jaar) meer inzicht, kennis en begrip voor bomen bij te brengen. Dat gebeurt tegenwoordig niet alleen meer via het planten van bomen. In onze eigen gemeente (De Ronde Venen) bijvoorbeeld helpen de kinderen ook bij het groenonderhoud (knotten en snoeien).

Vandaag aandacht voor een vroegbloeiende houtachtige: de wilg. Hoewel, dé wilg bestaat niet. Wereldwijd komen zo’n driehonderd soorten voor; in Nederland tien. Daarnaast zijn er allerlei cultuurvariëteiten, kruisingen en soorten van elders. Bekende ‘exotische’ soorten zijn treurwilg en kronkelwilg.
Inheemse wilgen heb je in allerlei vormen en formaten: van dwergstruik (kruipwilg) tot grote opgaande boom (schietwilg). Je hebt ze met smalle langwerpige bladeren en met eironde blaadjes. De bloem- en bladknoppen van alle wilgen hebben één knopschub. Wilgen houden van een vochtige bodem en van licht. Het zijn typische pioniersoorten.

Veel wilgensoorten bloeien voordat het blad verschijnt. Wilgen zijn tweehuizig met mannelijke of vrouwelijke bloemen in katjes. De bloemen hebben geen kroon of kelk. Afzonderlijke mannelijke bloemen bezitten een tot vijf meeldraden met heel veel stuifmeel en twee honingklieren. De vrouwelijke bloeiwijze hebben een stempel en een honingklier met veel nectar. De bestuiving vindt vooral plaats door wilde bijen (inclusief hommels) en vliegen. Ook honingbijen bezoeken wilgen maar een bij verzamelt of alleen stuifmeel (op de mannelijke bloemen) of alleen nectar (op de vrouwelijke bloemen). En dan vindt er dus geen bestuiving plaats. Wilgen bloeien niet allemaal tegelijk. Als eerste bloeit de struikvormige boswilg (maart-april), als laatste de laurierwilg (mei-juni). De pluizige zaden worden door de wind verspreid; ze zijn heel kort (tot enkele dagen) kiemkrachtig.

Wilgen bieden voedsel aan zo’n 450 insectensoorten. Bekende soorten zijn de wilgenhoutrups en verschillende soorten wilgenhaantjes. Deze insecten zijn weer voedsel voor allerlei vogels. Er leven 80 soorten galvormers op wilgen. Op de voedselrijke schors vind je allerlei soorten mossen en korstmossen. Boomvormende wilgen kunnen aangetast worden door de watermerkziekte, veroorzaakt door een bacterie. Op de knot van knotwilgen kunnen allerlei planten groeien.

Mensen gebruiken wilgen op allerlei manieren. Wilgentenen worden gebruikt voor tuinafscheiding (vlechtwerk), bouwmateriaal (vakwerkhuizen), oeververdediging of manden. Wilgentenen worden geoogst van knotbomen of uit grienden. Wilgenhout is geschikt voor klompen. Wilgenbast bevat salicinezuur wat koortswerend en pijnstillend is.

Op de foto’s zie je bovenaan schietwilgen als rivierbegeleidende bomen langs de Maas bij Alem en als knotboom bij Portengen. Onderaan van links naar rechts: een mannelijk katje, vrouwelijke katjes, zaadpluis en kruipwilg met zaadpluis.

Hier lees je waarom ik elke dag een soort plaats.

𝘉𝘳𝘰𝘯𝘯𝘦𝘯: 𝘣𝘰𝘰𝘮𝘧𝘦𝘦𝘴𝘵𝘥𝘢𝘨.𝘯𝘭, 𝘕𝘦𝘥𝘦𝘳𝘭𝘢𝘯𝘥𝘴𝘦 𝘰𝘦𝘤𝘰𝘭𝘰𝘨𝘪𝘴𝘤𝘩𝘦 𝘍𝘭𝘰𝘳𝘢, 𝘉𝘰𝘮𝘦𝘯 𝘦𝘯 𝘮𝘦𝘯𝘴𝘦𝘯

(14 maart 2023)

Maart is nog steeds een geschikte tijd om op zoek te gaan naar mossen en korstmossen. Vorige week troffen we op de heide van landgoed Het Lankheet in Haaksbergen rood bekermos aan, samen met veel andere korstmossen en mossen. Rood bekermos is makkelijk herkenbaar aan de rode vruchtlichamen die op de bekers zitten. Om deze soort te zien moet je een bezoek brengen aan kalkarme heide, duin of stuifzand. Daar leeft het op de grond, soms ook op hout.

Op open stuifzand is rood bekermos een pioniersoort, samen met algen, andere soorten korstmossen en mossen. Pas daarna verschijnen grassen en andere planten. Op heidevelden vind je rood bekermos op open stuifplekjes maar ook op het strooisel tussen de struikheide. Vergrassing en verbossing van heide en stuifzanden vormen een bedreiging voor korstmossen die op de grond leven.

Rood bekermos is een bekermos; hiervan komen in Nederland vijftig soorten voor. De bekermossen horen tot dezelfde groep als de rendiermossen. Bekermossen hebben zogenaamde grondschubben. Die van rood bekermos zijn vrij groot, min of meer liggend, groengrijs tot gelig groen van kleur en ondiep ingesneden. Op de brede bekers zitten de rode vruchtlichamen waar de sporen gevormd worden. De rode vruchtlichamen kunnen aan de rand van de beker zitten of ze vullen de hele beker op. De verspreiding van sporen gaat bij een bekermos als volgt. In de beker vangt het bekermos een waterdruppel op. Als het goed is, past deze precies in de beker. Bij een volgende waterdruppel spat de eerste weg en neemt de sporen mee.

De geelgroene kleur van het korstmos komt door usninezuur, een zuur dat door de schimmel wordt aangemaakt. Het geeft het korstmos een bittere smaak en beschermt het zo tegen vraat. Ook zou het de korstmos beschermen tegen ultraviolette straling. Mensen gebruiken korstmossen met usninezuur (m.n. baardmossen) al eeuwen als een natuurlijk antibioticum.

Er zijn nog meer korstmossen met rode vruchtlichamen (zoals dove heidelucifer en rode heidelucifer), maar hiervan zijn de bekers staafvormig. Als de rode uiteinden ontbreken, kan rood bekermos makkelijk verward worden met andere bekermossen.

Hier lees je waarom ik elke dag een soort plaats.

𝘉𝘳𝘰𝘯: 𝘞𝘪𝘬𝘪𝘱𝘦𝘥𝘪𝘢, 𝘝𝘦𝘭𝘥𝘨𝘪𝘥𝘴 𝘒𝘰𝘳𝘴𝘵𝘮𝘰𝘴𝘴𝘦𝘯, 𝘝𝘦𝘳𝘴𝘱𝘳𝘦𝘪𝘥𝘪𝘯𝘨𝘴𝘢𝘵𝘭𝘢𝘴, 𝘺𝘢𝘷𝘢𝘯𝘯𝘢𝘩.𝘯𝘭