Soort van dag 16: paarse dovenetel

(16 januari 2023)

Bij de Eindejaars Plantenjacht 2022-2023 stond hij op nummer 2: de paarse dovenetel. Een makkelijk herkenbare plant, zeker in dit jaargetijde.

Dovenetels horen tot de lipbloemenfamilie. Leden van deze familie hebben allemaal een vierkante stengel, de bladeren staan kruisgewijs tegenover elkaar en de bloemen zijn tweezijdig symmetrisch. De familie dankt haar naam aan de vorm van de kroonbladeren, die samengegroeid zijn tot een bovenlip (helm) en een onderlip. De helm beschermt de meeldraden. De bloemen staan bij elkaar in een zogenaamde schijnkrans.

Het zijn bijna allemaal aromatische planten (al ruikt de een lekkerder dan de andere; ook paarse dovenetel heeft een kenmerkende geur). Veel van onze keukenkruiden horen tot deze familie: tijm, rozemarijn, salie, munt en oregano.

Lipbloemigen worden bestoven door m.n. hommels en wilde bijen. Er zijn nog veel meer soorten insecten die je op lipbloemigen kunt vinden.

Het komende jaar zullen zeker nog meer lipbloemigen de revue passeren.

Bekijk eens een bloemetje van een paarse dovenetel met een loep. Je ziet dan dat ze niet zomaar paars zijn, maar eerder lila of roze met allerlei vlekjes erop. De vlekjes op de onderlip noem je ‘honingmerk’: ze wijzen de bezoekers de weg naar nectar en stuifmeel. De bladeren kunnen paars aangelopen zijn, dus dan doet de paarse dovenetel zijn naam helemaal eer aan.

De bladeren van dovenetels lijken wel wat op die van brandnetels, maar ze zijn ‘doof’: ze hebben geen brandharen.

De paarse dovenetel is van belang voor de eerste hommels. De hommelkoninginnen die vanaf februari uit hun winterslaap komen, bezoeken o.a. de paarse dovenetel om nectar en stuifmeel te halen. Dus staat deze plant in je tuin, laat hem staan!

Sommige bloemen blijven gesloten; er is dan sprake van zelfbestuiving.

Er zijn overigens nog meer eenjarige dovenetelsoorten met paarse bloemen. Een soort met meer ingesneden blad is de 𝘪𝘯𝘨𝘦𝘴𝘯𝘦𝘥𝘦𝘯 𝘥𝘰𝘷𝘦𝘯𝘦𝘵𝘦𝘭. 𝘏𝘰𝘦𝘯𝘥𝘦𝘳𝘣𝘦𝘦𝘵 lijkt veel op paarse dovenetel, maar de bovenste bladeren zijn stengelomvattend en de bovenste bloemetjes steken boven de plant uit. 𝘉𝘳𝘦𝘥𝘦 𝘥𝘰𝘷𝘦𝘯𝘦𝘵𝘦𝘭 is zeldzaam en staat wat betreft kenmerken tussen paarse dovenetel en hoenderbeet in. Al deze soorten komen op dezelfde plekken voor: vochtige, voedselrijke omgewerkte grond (akkers, omgewerkte bermen) en als stoepplantje.

Verder heeft de 𝘨𝘦𝘷𝘭𝘦𝘬𝘵𝘦 𝘥𝘰𝘷𝘦𝘯𝘦𝘵𝘦𝘭 paarse bloemen. Dit is een grotere, overblijvende plant met al dan niet gevlekt blad. In het wild komt deze plant in Zuid-Limburg en in het oosten van het land voor. Deze wordt ook als tuinplant aangeplant en kan verwilderen. Dan is deze vaak te herkennen aan de witte middenstreep op het blad. In onze tuin staat deze nu ook te bloeien.

Hier lees je waarom ik elke dag een soort plaats.

𝘉𝘳𝘰𝘯𝘯𝘦𝘯: 𝘞𝘪𝘬𝘪𝘱𝘦𝘥𝘪𝘢, 𝘕𝘦𝘥𝘦𝘳𝘭𝘢𝘯𝘥𝘴𝘦 𝘖𝘦𝘤𝘰𝘭𝘰𝘨𝘪𝘴𝘤𝘩𝘦 𝘍𝘭𝘰𝘳𝘢, 𝘕𝘢𝘵𝘶𝘳𝘦 𝘛𝘰𝘥𝘢𝘺