(10 februari 2023)
Vandaag is het Wereld Peulvruchten Dag (World Pulses Day). Met deze dag willen de Verenigde Naties de voordelen van het eten van peulvruchten onder de aandacht brengen. Alle peulvruchten behoren tot de vlinderbloemenfamilie.
Er worden in Nederland wel peulvruchten geteeld, maar er zijn geen inheemse of ingeburgerde peulvruchten. Er zijn inheemse vlinderbloemigen die we kunnen zoals rode klaver of het vrij zeldzame aardaker. Sommige vlinderbloemigen zijn voedergewassen voor vee.
Vlinderbloemigen heten zo omdat de vorm van de bloem wel wat van een vlinder weg heeft. Na de bevruchting vormt zich een peul met daarin de zaden. Verder hebben alle vlinderbloemigen met elkaar gemeen dat ze in symbiose leven met stikstofbindende Rhizobium-bacteriën. Als reactie op deze bacteriën vormt de plant wortelknolletjes (een soort plantengallen dus; zie hier voor uitleg). Door de opname van stikstof zijn de planten, vruchten en zaden zeer eiwitrijk (eiwitten bestaan voor ca. 16% uit stikstof). Daarom zijn vlinderbloemigen belangrijk als ‘voer’. Vanwege de stikstof worden vlinderbloemigen ook als groenbemester gebruikt.
Een inheemse vlinderbloemige die momenteel in bloei komt, is de gaspeldoorn. Gaspeldoorn is een forse en gedoornde struik die twee tot drie meter hoog kan worden. Op jonge planten en beschadigde delen van de struik zitten (vaak drietallige) blaadjes. Op de rest van de struik zie je bladdoorns. De goudgele alleenstaande bloemen staan aan het eind van de twijgen in de oksels van de bladdoorns. Ze zijn vrij groot (1,5-2 cm). De hoofdbloei is van maart tot mei, maar ze kunnen het hele jaar door bloeiend aangetroffen worden.
De gaspeldoorn groeit op kalkarme zandige bodems met leem, löss of slib erin (daar houden de Rhizobium-bacteriën van). Je vindt ze van de duinen tot in Noord-Brabant en Twente. Ik ken hem ook van de taluds van de snelwegen die de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug doorsnijden. De gaspeldoorn is vorstgevoelig. In strenge winters sterft hij tot op de wortel af, maar loopt daarna weer uit. Het hout van de struik is erg brandbaar, maar ook na brand loopt de struik weer uit.
De gaspeldoorn is de waardplant voor verschillende vlindersoorten waaronder blauwtjes. Ook zijn er verschillende motvlindertjes gespecialiseerd op deze struik. Bestuiving vindt plaats door bijen (waaronder hommels), zweefvliegen en dag- en nachtvlinders. De struik is een fijne broedplek voor kleine vogels en een schuilplek voor kleine zoogdieren.
‘Gaspel’ is een verkleinwoord van het Middelnederlandse ‘gaspe’ dat haak of gesp betekent. In de middeleeuwen werden doorns van planten, zoals die van de gaspeldoorn, gebruikt als speld voor het sluiten van kleding. Gaspeldoorn werd ook als verfplant gebruikt.
NB: deze ‘peulvrucht’ is giftig voor mensen. De plant en de zaden bevatten het giftige cytisine dat ook in zaden van de goudenregen zit. Dus vandaag toch maar andere peulvruchten eten.
Hier lees je waarom ik elke dag een soort plaats.
𝘉𝘳𝘰𝘯𝘯𝘦𝘯: 𝘞𝘪𝘬𝘪𝘱𝘦𝘥𝘪𝘢, 𝘕𝘦𝘥𝘦𝘳𝘭𝘢𝘯𝘥𝘴𝘦 𝘖𝘦𝘤𝘰𝘭𝘰𝘨𝘪𝘴𝘤𝘩𝘦 𝘍𝘭𝘰𝘳𝘢, 𝘧𝘭𝘰𝘳𝘢𝘷𝘢𝘯𝘯𝘦𝘥𝘦𝘳𝘭𝘢𝘯𝘥.𝘯𝘭, 𝘣𝘦𝘭𝘦𝘷𝘦𝘯.𝘰𝘳𝘨
Ineke Bams 