(8 april 2023)
Een struik die momenteel in bloeit staat, is de wilde gagel. Deze vind je op zure, venige bodems die ’s winters nat zijn, zoals in laagveenmoerassen, moerasbossen, natte heidevelden en (kalkarme) duinvalleien. Hij staat in Nederland op de Rode Lijst met planten die algemeen voorkomen, maar sterk in aantal afnemen.
Deze struik hoort bij mijn jeugd. Als we als gezin op zondag naar de Oisterwijkse vennen gingen, moest ik altijd even aan de struik ruiken. Waar ik nu woon, in het laagveengebied, zie ik hem bij Loosdrecht en Nieuwkoop (o.a. bij Lusthof De Haeck). Uiteraard hebben we ook meerdere exemplaren in onze tuin staan.
Het zijn relatief lage struiken, tot 1,5 meter hoog. Ze bloeien in april-mei met goudkleurige katjes. Meestal is de struik tweehuizig, d.w.z. op een struik komen alleen mannelijke of alleen vrouwelijke katjes voor. Maar sommige struiken zijn eenhuizig (dus met mannelijke én vrouwelijke katjes). En het schijnt dat een struik van geslacht kan wisselen. Mannelijke katjes zijn langwerpig, vrouwelijke meer gedrongen. De wind zorgt voor de bestuiving.
Na de bloei verschijnt het blad: spatelvormig met aan de onderkant harspuntjes met harsklieren. Heel kenmerkend is de geur; wrijf maar eens een blaadje of een twijg tussen je vingers en je vergeet de geur nooit meer. In de zomer verschijnen de mannelijke katjes al in de oksels van de bladeren (zie foto). De vrouwelijke katjes verschijnen pas een maand voor de bloei.
Net zoals bij de zwarte els zitten op de wortels wortelknolletjes. Hierin leven bacteriën die stikstof uit de lucht binden. Op deze manier maakt gagel zijn omgeving dus voedselrijker. Gagel groeit vaak in struwelen zonder andere struiken ertussen. Dat heeft vooral te maken met de wisselende waterstand waar gagel tegen kan en andere struiken en planten meestal niet. Onder gagel komt vaak veenmos voor. Na ontwatering verdwijnen de veenmossen en vind je vooral het gras pijpenstrootje onder de gagelstruiken.
Mensen hebben de struik op verschillende manieren gebruikt: tegen kiespijn en huidziekten, als afrodisiacum en hallucinerend middel, om insecten (vlooien) te weren, bij het leerlooien en als verfstof. Het blad van de gagelstruik werd vanwege zijn bittere smaak in de middeleeuwen gebruikt in gruit, het kruidenmensgel dat bier van smaak voorzag en zorgde voor langere houdbaarheid. Vanaf de 14e/15e eeuw is gagel vervangen door hopbellen. Uiteraard zijn er (hobby)bierbrouwers die weer bier met gagelblad maken, zoals onze zoon Marijn.
Hier lees je waarom ik elke dag een soort plaats.
𝘉𝘳𝘰𝘯𝘯𝘦𝘯: 𝘕𝘦𝘥𝘦𝘳𝘭𝘢𝘯𝘥𝘴𝘦 𝘖𝘦𝘤𝘰𝘭𝘰𝘨𝘪𝘴𝘤𝘩𝘦 𝘍𝘭𝘰𝘳𝘢, 𝘞𝘪𝘬𝘪𝘱𝘦𝘥𝘪𝘢
Ineke Bams 