Soort van dag 30: zwarte els

(30 januari 2023)

De hazelaar is het eerste bloeiende houtgewas. Nu beginnen ook de zwarte elzen te bloeien. Deze bomen kunnen 24 meter hoog worden. Vaak zie je ze als meerstammige boom maar ook wel als hakhout.

Waar water is, vind je zwarte elzen. De boom stelt weinig eisen aan de bodem. De zwarte els leeft in symbiose met een bacterie die zich bevindt in knolletjes op de wortels. Deze bacterie is in staat om stikstof uit de lucht te binden en stelt deze beschikbaar aan de boom. De zwarte els kan dus zelf voor een deel in zijn stikstofbehoefte voorzien. Via afgevallen blad profiteren ook andere planten hiervan.

De zwarte els is eenhuizig en dragen dus zowel mannelijke als vrouwelijke bloemen (katjes) die aan dezelfde tak zitten.  De hangende mannelijke katjes produceren veel stuifmeel dat verspreid wordt door de wind. De vrouwelijke katjes zijn klein en rood. Die ontwikkelen zich tot groene vruchten die in de herfst zwart worden. De zaden tussen de verhoute schutblaadjes zijn in de winter voedsel voor allerlei vogels zoals putters (vaag op de foto rechtsboven) en sijzen. Ze kunnen op het water blijven drijven en zich zo verspreiden.

Vooral in de winter geniet ik van deze boom: het donkere silhouet met de proppen, de katjes, de paarse bladknoppen en de lichte streepjes op de twijgen.

De verse zaagsnede van een elzenstam kleurt oranje. Hoe dat komt, daar is natuurlijk een (luguber) verhaal over bedacht.

Het hout van de els rot niet als het ondergedompeld is en is daarom geschikt voor waterbouwkundige werken. “Amsterdam die grote stad, is gebouwd op palen”: grote kans dat het (ook) om elzenstammen gaat.

Het blad komt pas ruim na de bloei aan de bomen. Vaak zie je er gaten in: dan zijn ze aangevreten door het elzenhaantje (de larven en de volwassen kevers). Andere bijzondere organismen staan onderaan in de collage. Links zie je het elzekatjesmummiekelkje dat voorkomt op afgevallen katjes. Daarnaast de elzenvlag, een gal door een schimmel op elzenproppen. De elzenweerschijnzam, tenslotte, is een zwakteparasiet en zie je vooral op elzenstobben.

Naast zwarte elzen kun je ook witte elzen, hartbladige elzen en kruisingen tegenkomen. De witte els  komt oorspronkelijk uit Midden-Europa, de hartbladige van Corsica. Ze worden vaak als straatboom aangeplant en verspreiden zich ook via zaad. Het zijn deze ‘exotische’ elzen die vaak al in december bloeien.

Hier lees je waarom ik elke dag een soort plaats.

𝘉𝘳𝘰𝘯𝘯𝘦𝘯: 𝘞𝘪𝘬𝘪𝘱𝘦𝘥𝘪𝘢, 𝘕𝘦𝘥𝘦𝘳𝘭𝘢𝘯𝘥𝘴𝘦 𝘖𝘦𝘤𝘰𝘭𝘰𝘨𝘪𝘴𝘤𝘩𝘦 𝘍𝘭𝘰𝘳𝘢, 𝘕𝘢𝘵𝘶𝘳𝘦 𝘛𝘰𝘥𝘢𝘺